عارضه كم خونی زمانی بروز می‌كند كه خون فاقد هموگلوبین كافی است. هموگلوبین به گلبول‌های قرمز خون در حمل اكسیژن از ریه‌ها به تمام اندام‌های بدن كمك می‌كند.

كم خونی انواع مختلفی دارد كه هر كدام به دلایل مختلف بروز می‌كنند و به اختصار در ذیل معرفی شده‌اند:

1 - كم خونی ناشی از فقر آهن (IDA): این نوع كم خونی از شایعترین انواع این بیماری است. فقر آهن زمانی بروز می‌كند كه بدن فاقد آهن كافی است.

بدن برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. این حالت معمولا در اثر از دست دادن خون به دلیل مشكلاتی همچون عادت ماهانه طولانی و سنگین، زخم‌های داخلی، پولیپ‌های روده یا سرطان روده بروز می‌كند.

همچنین، رژیم غذایی فاقد آهن كافی می‌تواند منجر به بروز این حالت شود. در دوره بارداری نیز عدم وجود آهن كافی برای مادر و جنین موجب كم خونی از نوع فقر آهن می‌شود.

بدن می‌تواند با مصرف مود غذایی مانند گوشت گاو، صدف‌های خوراكی، اسفناج، عدس، سیب زمینی كباب شده با پوست و تخمه گل آفتابگردان، آهن مورد نیاز خود را به دست آورد.

2- كم خونی مگالوبلاستیك یا فقر ویتامین: این نوع كم خونی معمولا در اثر كمبود فولیك اسید یا ویتامین B-12 بروز می‌كند. این ویتامین‌ها به بدن در سالم نگهداشتن خون یا سیستم عصبی كمك می‌كنند. در این نوع كم خونی، بدن گلبول‌های قرمز خونی تولید می‌كند كه نمی‌توانند اكسیژن را به خوبی تحویل دهند.

قرص‌های مكمل حاوی فولیك اسید می‌توانند این نوع كم خونی را درمان كنند. فولیك اسید را همچنین می‌توان از مصرف دانه‌ها و بنشن‌ها، مركبات و آب میوه‌ها، سبوس گندم و سایر غلات، سبزیجات برگ پهن و سبز تیره، گوشت طیور، صدف و كبد به دست آورد.

گاهی اوقات ممكن است یك متخصص نتواند تشخیص دهد كه علت این بیماری كمبود ویتامین B-12 است. این حالت معمولا در افراد مبتلا به كم خونی وخیم بروز می‌كند كه در حقیقت نوعی بیماری خود ایمنی است. عدم دریافت ویتامین B-12 كافی می‌تواند موجب كرخی و بی‌حسی دست‌ها و پاها، مشكلات در راه رفتن، از دست دادن حافظه و مشكلات بینایی شود. نوع درمان بستگی به عامل مولد بیماری دارد، اما به هر حال مصرف ویتامین B-12 ضروری است.

3- بیماری‌های نهفته: بیماری‌های خاصی وجود دارند كه می‌توانند به توانایی بدن در تولید گلبول‌های قرمز خونی آسیب برسانند. برای مثال، افراد مبتلا به بیماری‌های كلیوی به ویژه بیمارانی كه دیالیز می‌شوند در معرض ابتلا به كم خونی قرار دارند. كلیه‌های این بیماران قادر به ترشح هورمونهای كافی برای تولید گلبول‌های خونی نبوده و در هنگام دیالیز نیز آهن از دست می‌دهند.

4- بیماری‌های خونی ارثی: اگر در خانواده سابقه بیماری خونی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به آن در افراد دیگر نیز افزایش می‌یابد. یكی از امراض خونی ارثی كم خونی گلبول‌های داسی شكل است. به جای تولید گلبول‌های قرمز خونی طبیعی كه به راحتی درون رگ‌های خونی حركت می‌كنند، گلبول‌های داسی شكل حركت سختی داشته و دارای لبه‌های خمیده هستند. این گلبول‌ها نمی‌توانند در رگ‌های خونی ظریف به آسانی حركت كنند و در نتیجه مسیر رسیدن خون به اعضای بدن را مسدود می‌كنند. بدن گلبول‌های قرمز داسی شكل را نابود می‌كند، اما نمی‌تواند با سرعت كافی انواع طبیعی و سالم جدیدی را تولید كند. این امر موجب بروز كم خونی می‌شود نوع دیگری از كم خونی ارثی تالاسمی است. تالاسمی زمانی بروز می‌كند كه بدن ژن‌های ویژه‌ای را از دست می‌دهد و یا ژن‌های غیر طبیعی مختلف از والدین به كودك ارث می‌رسد كه به نحوه تولید هموگلوبین تاثیر منفی می‌گذارند.

5- كم خونی آپلاستیك: نوع نادری از كم خونی است و زمانی بروز می‌كند كه بدن به اندازه كافی گلبول قرمز تولید نمی‌كند. از آنجا كه این امر بر گلبول‌های سفید نیز تاثیر می‌گذارد، از این خطر بالای بروز عفونت‌ها و خونریزی‌های غیر قابل توقف می‌شود. این حالت دلایل مختلفی دارد كه عبارتند از: الف - روش‌های درمانی سرطان‌ها (پرتودرمانی و شیمی درمانی)

ب- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی (مانند مواد مورد استفاده در برخی حشره‌كش‌ها، رنگ و پاك كننده‌ها و شوینده‌های خانگی)

پ ـ برخی داروها (مانند داروهای مخصوص درمان روماتیسم مفصلی)

ت- بیماری‌های خود ایمنی (مانند لوپوس)

ث - عفونت‌های ویروسی كه بر تراكم استخوانی تاثیر می‌گذارد.

نوع درمان بستگی به میزان حاد بودن كم خونی دارد. این بیماری را می‌توان با تعویض خون، مصرف دارو و یا پیوند مغز استخوان درمان كرد. كم خونی برای پیشرفت در بدن به گذر زمان احتیاج دارد. در آغاز ممكن است هیچ علایمی بروز نكند و یا علایم بیماری بسیار خفیف باشد، اما با پیشرفت بیماری می‌توان شاهد علایمی چون خستگی، ضعف، عدم توانایی در كار و تحصیل، كاهش دمای بدن، پریدگی رنگ پوست، ضربان قلب سریع، كوتاهی تنفس‌ها، درد سینه، سرگیجه، تحریك پذیری، كرخی و سردی دست‌ها و پاها و سردرد بود. تشخیص این بیماری با انجام یك آزمایش خون امكانپذیر است. در صورت مثبت بودن جواب آزمایش و ابتلا به كم خونی انجام آزمایشات دیگری نیز برای تشخیص نوع آن ضروری است. انتخاب نوع درمان كم خونی بستگی به علت بروز آن دارد. برای مثال، نحوه درمان كم خونی گلبول‌های داسی شكل با نحوه درمان كم خونی ناشی از رژیم غذایی فاقد آهن یا فولیك اسید متفاوت است. از این رو برای كشف بهترین روش معالجه باید به متخصص مربوطه مراجعه كرد.

به روش‌های گوناگون می‌توان مانع از بروز برخی انواع كم خونی شد كه مجموعه‌ای از آنها در زیر آمده است؛

1- مصرف غذاهای حاوی آهن زیاد از جمله گوشت قرمز، ماهی، مرغ، تخم‌مرغ، میوه‌های خشك شده، عدس و لوبیا، سبزیجات سبز برگ پهن مانند اسفناج، كلم و یا غله‌های حاوی آهن غنی شده.

2- مصرف مواد خوراكی كه جذب آهن را در بدن افزایش می‌دهد مانند آب پرتغال، توت فرنگی، كلم و یا سایر میوه‌ها و سبزیجات حاوی ویتامین C.

3- خودداری از نوشیدن قهوه و چای همراه با وعده‌های غذایی چرا كه این نوشیدنی‌ها جذب آهن در بدن را دشوار می‌كند.

4- كلسیم جذب آهن را مشكل می‌كند لذا برای به كار گرفتن بهترین روش برای مصرف كلسیم به میزان مناسب و كافی با پزشك متخصص باید مشورت كرد.

5- اطمینان از مصرف كافی فولیك اسید و ویتامین B-12 در رژیم غذایی

6- مشاوره با پزشك برای خوردن قرص‌های مكمل آهن چرا كه مصرف این قرص بدون مشورت با فرد متخصص صحیح نیست. این قرص‌ها در دو نوع فروس و فریك ارایه می‌شوند. جذب فروس در بدن بهتر صورت می‌گیرد اما اثرات جانبی مانند تهوع، استفراغ و اسهال در پی دارد با این حال این اثرات جانبی را می‌توان با كمك برخی اقدامات كاهش داد، از آن جمله اینكه ابتدا با نیمی از دوز تجویز شده شروع كرد و به تدریج آن را به دوز كامل رساند. قرص را در دوزهای تقسیم شده مصرف كرد. قرص را همراه با غذا مصرف كرد و اگر نوعی از قرص آهن مشكلاتی ایجاد می‌كند با متخصص مربوطه برای مصرف نوع دیگر مشورت كرد.

7- زنانی كه باردار نبوده اما در سن بارداری قرار دارند باید هر 5 تا 10 سال یكبار آزمایش كم خونی بدهند. این امر حتی در شرایط سلامت باید صورت گیرد. انجام این آزمایش‌ها باید از زمان نوجوانی آغاز شود.

8- همچنین زنانی كه باردار نیستند و در سن بارداری قرار دارند در صورت داشتن علایمی چون عادت ماهانه شدید و طولانی، مصرف آهن كم و یا تشخیص قبلی ابتلا به كم خونی باید هر سال آزمایش خون بدهند. اكثر افراد از طریق یك رژیم غذایی سالم و منظم می‌توانند از غذاهای سرشار از آهن استفاده كنند اما برخی افراد نمی‌تواند آهن كافی بدست آورند كه مهمترین این افراد دختران نوجوان و زنان در سن بارداری هستند كه یا در هر عادت ماهانه خون زیادی را از دست می‌دهند یا بیش از یك بچه دارند و یا از IUD استفاده می‌كند.

كودكان نوپا و زنان باردار نیز در این گروه هستند. این افراد باید به طور دوره‌ای آزمایش كم خونی بدهند و در صورت فقر آهن حتما باید با مشورت پزشك از مكمل‌های آهن استفاده كند كه نحوه درمان مشكل آنها بر عهده پزشك است.